De kou in de ochtendlucht kondigt het eind van de zomer aan. Als ik wakker wordt om zes uur is het nog donker. Het brandhout wordt in stukken gekapt en voor de huizen opgestapeld. Mist hangt in het rivierdal. De hooibergen doorbreken de oranje gloed van de velden. Nog even en al het mais is geoogst, de donkere stoppels van de akkers klaar voor wat komen gaat.Bouwvallen vol granaatgaten staan naast versgebouwde huizen met frisse kleuren. Hier en daar ontbreekt de afwerking aan de buitenkant maar laten de verse bakstenen de veerkracht zien van een land waar 15 jaar geleden buren elkaar vanuit hun huizen
beschoten, bevangen door angst en woede geleid door verschillen in etniciteit en religie. Maar de façades zijn opnieuw gepleisterd en een terras in Sarajevo eten drie mannen van middelbare leeftijd een ijsje.Wanneer besluit je om je spullen te pakken, je baan, huis en andere familie achter te laten om een conflict te ontlopen? Doe je het als er een luide nationalist aan de macht komt, of doe je het als er in andere gebieden incidenten gebeuren? Als er mannen met geweren voor je deur staan in het plafond schieten van de plek waar je je schuilhoudt, ben je in ieder geval te laat.
Sterker klinkt de waarschuwing voor de rest van Europa, waar binnenvetten en navelstaren de kortzichtigheid van verschillende landen benadrukt. Beschaving is als een waterballon: als geheel van buitenaf een mooi gezicht, maar makkelijk te breken en niet te repareren zonder heel veel gedweil. Juist als het wat minder gaat is het
zaak niet meteen met naalden te gaan zwaaien.De oorlogskinderen van de Balkanoorlogen in de midden jaren ‘90 zijn van mijn leeftijd. Nu, jaren later, zijn ze vaak hoog opgeleid, op zoek naar een goede baan en gefrustreerd met de politieke stagnatie. Na jaren proberen, met vervelende baantjes, op nieuwe plekken vanwege gedwongen herplaatsing of met een erfenis van verlies en extreme verantwoordelijkheid voor zulke jonge leeftijd. Tot enkele jaren geleden mochten inwoners van Bosnië en Herzegovina alleen met een visa het land uit, nu kunnen ze binnen Europa vrij reizen, al is de reisduur beperkt tot 3 per 9 maanden. Een voor een wachten ze nu op een kans om weg te komen.
Maar die keuze voor zichzelf is niet gemakkelijk gemaakt. Miljan's vader overleed niet lang geleden en omdat hij en zijn moeder nu geen huis bezitten maar huren is een overstap naar het buitenland voor hem ondenkbaar. Eerst moet er een huis worden gekocht, maar het is bijna onmogelijk geld te lenen. Hij verzucht: iedereen klaagt over de crisis, maar hier is het nooit anders geweest. Lamia vertelde me dat toen ze in Spanje woonde het door vrienden geopperde idee om naar Ibiza te gaan haar als
ondenkbaar voorkwam: geld uitgeven, alleen om zelf plezier te hebben? Het meest bewonderenswaardige is de toenadering die deze leeftijdsgroep bereid is te maken, zelfs na de dood van een vader in het leger, jaren in een ander land of een jeugd opgesloten in een schoolgebouw. Want dat we nu eenmaal met elkaar verder moeten is een gegeven dat verder strekt dan alleen de Balkan. We kunnen kiezen: een glibberig waterballet, of feestelijk versierd met ballonnen.
